Ömer Hayyam (1048-1131)

Asıl adı Gıyaseddin Ebu'ı Fet Bin İbrahim El Hayyamdır. Ömer Hayyam İran ve Doğu edebiyatında Rubai türünün kurucusudur. Batı ülkelerinde adına birçok dernek kurulmuş,Rubaileri bütün batı dillerine çevrilmiştir. Matematik,Fizik,Astronomi,ve tıp alanlarında birçok icadı ve önemli eseri bulunmaktadır. İbn-i sinadan sonra doğunun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilmiştir.Ömer Hayyam bir çadırcının oğluydu. 18 Mayıs 1048 de İranın Nişabur kentinde doğdu.Acem dilinde çadırcı anlamına gelen soyadını babasının mesleğinden aldı.Ömer Hayyam yaşadığı dönemde daha çok bilgin olarak ün kazandı.

Matematik,Fizik,Astronomi ve tıp gibi rasyonel ilimler dışında Müzik ve şiirlede yakından ilgilendi. İranın Selçuklular yönetiminde olduğu dönemde yaşıyan Hayyam,Horasan ülkesindeki büyük şehirleri,Belh,Buhara,ve Merv gibi merkezlerini gezdi. Bağdata gitti. Zamanın Hükümdarlarından özellikle Selçuklu Sultanı Melikşah ve Karahanlı Şemsülmük den büyük yakınlık gördü. Saraylarına ve Meclislerine sık sık konuk oldu. Residüddinin Cami-üt Tevarih adlı eserinde anlattığına göre Nizamülmülk ve Hasan Sabbah Ömer Hayyam ile okul arkadaşları ve yakın dosttular.

Nizamülmük bilgisine çok güvendiği için devlet yönetimi konusunda kendisine yardımcı olması için Hayyam dan yardım istedi. Ancak o saray entrikalarından hayatının sonuna kadar uzak kalmayı yeğlediği için bu teklifi kabul etmedi.Gerek kendi yaşadığı dönemde gerekse sonraki çağlarda yazılan tüm kaynaklarda Ömer Hayyamın çağının bütün bilgilerini edindiği, o alanlarda derin tartışmalara girdiği Fıkıh,İlahiyat,Edebiyat,Tarih, Fizik ve Astronomi okuttuğu yazılır.

Hayyam Fizik,Matematik,Metafizik,Astronomi ve şiir alanlarında değişik eserler yazdı.Yazdığı bilimsel içerikli kitaplar arasında İbni Sina nın Temcid (yücelme) adlı eserinin yorum ve tercümesi cebir ve Geometri üzerine,Fiziksel bilimler alanında bir özet,varlıkla ilgili bilgi özeti, oluş ve görüşler,Bilgelikler ölçüsü Akıllar bahçesi yer  aldı. En büyük eseri cebir risalesiydi. Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı. Bunun yanısıra Binom açılımı ve bu açılımdaki katsayılarıda bulan ilk kişiydi.

Ömer Hayyamın edebiyat tarihindeki yerini belirleyen,sonraki yüzyıllardada islam dünyasının en büyük şairlerinden bir olarak anılmasına neden olan,yazdığı Rubailerdi.Ömer Hayyam iran ve doğu edebiyatında rubai türünün kurucusuydu. o günlerden bu güne dilden dile dolaşarak gelen sayısının 200 kadar olduğu tahmin edilen rubaileri sonraki cağlarada damgasını vuran eserler oldu.En şaşmaz ölçü akıl ve sağduyuydu.İnsanoğlu gerçeğe ancak akıl yolu ile ulaşabilir.Hayyam Rubaileri yazarken oldukça kolay anlaşılan akıcı ve açık bir dil kullandı.Şiirlerinde gerçekçiydi. Yaşadıklarını ve gözlemlediklerini olduğu gibi dile getirdi.

Şiirlerinde zamanın haksızlıklarını bir dille yerdi. Dörtlüklerinin konusunu Aşk,Şarap,Dünya,İnsan hayatı ve yaşama sevinci gibi temalardan seçti. İnsan hayatının ana dokularına felsefi bir gözle baktı.Horasan yıldızı İranın ve ırakın dahisi,feylesofların prensi Ömer şeklinde anıldı. 4 Aralık 1131 de doğduğu yer olan Nişabur da hatatı sona erdi.Hayyam yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almamıştır. Ancak kendisi birçok teori

ve icadın isimsiz kahramanıdır.21 Mart 1079 yılında tamamladığı celali takvimi olarak bilinen takvim için büyük çaba sarfetmiştir.Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün hata verirken, Bugün kullandığımız Gregoryen takvimi 3330 yılda bir gün hata vermektedir.Şimdide Ömer Hayyam ın seçtiğim Rubai ve Şiirlerinden bir demet sunuyorum.

               RUBAİLER                

Ey özünün sırlarına akıl ermeyen

Suçumuza,Duamıza önem vermeyen 

Günahtan sarhoştum,ama dilekten ayık

Umudumu rahmetine bağlamışım ben

Allah'ım bir geçim kapısı açıver bana

Kimseye minnetsiz yaşamak yeter bana

Şarap içir,öyle kendimden geçir ki beni

Haberim olmasın gelen dertten başıma

Bir testi aldım çarşıdan ucuza

Gizli gizli neler anlattı bana

Bir şahtım dedi,Altın kupam vardı

Şimdi neyim ? testi oldum şaraba

Sevgili sırlarına eren gönül nerede

Sözlerinin tekini duyan kulak nerede ?

Gece gündüz serilirsin de karşımıza 

Yüzünü bir kez gören mutsuz göz nerede ?

Ben kendimden geçtikce kendime gelirim

Yücelere çıkar,alçalmayı bilirim

Daha da garibi,varlığın şarabıyla 

Ne kadar ayık da olsam,sarhoş gibiyim

Yüreğinde sıkıntı varsa esrar iç

Yada birkaç kadeh gül renkli şarap iç

Onu içmem,bunu içmem der durursun

Ahmak herif,git zıkkımın pekini iç

İçi temiz olmadıktan sonra

Hacı Hoca olmuşsun,kaç para

Hırka,Tespih,post,seccade güzel

Ama anrı kanar mı bunlara ?

Ovadaki her kızıl lalenin teni

Bir padişahın kanıyla beslendi

Yerden biten şu mor menekşe yok mu ?

Bir güzelin yanağındaki bendi

Bilirmisin yüceler yücesi tanrı

Şarap ne zaman coşturur içenleri ?

Pazar,Pazartesi,Salı,Çarşamba,Perşembe

Birde Cuma,Cumartesi günleri

Biz gerçekten bir kukla sahnesindeyiz

Kuklacı felek usta,kuklalarda biz

Oyuna çıkıyoruz birer ikişer ikişer

Bitti mi oyun,sandıktayız hepimiz

Şarabı götürüp döksen bir dağa

Dağ sarhoş olur başlar oynamaya

Ben ne diye tövbe edecekmişim

İçimi tertemiz eden şaraba

Sevgiliyle sabah içmedeyiz saki

Biz Nasuh tövbesi bilmmeyiz saki

Yeter okuduğun Nuh hikayesi 

Hemen dolsun huzur kasemiz saki

ŞİİRLER

BOŞTUR

Ey köy bu yer bu gök bu yıldızlar boştur hoş

Bırak onu bunuda gönlünü hoş tut hoş

Durmadan kurulup dağılan bu evrende

 Bir nefestir alacağın o da boştur

PERGEL

Sevgili,seninle ben pergel gibiyiz

İki başımız var,bir bedenimiz

Ne kadar dönersem döneyim çevrende

Ergeç başbaşa verecek değilmiyiz ?

ÇEMŞİT

Yıkık bir saray bu dünya dedikleri

Gece ve gündüz atların durak yeri

Yüz çemşitten arta kalmış bir dünya bu

Yüz behram kendinin sanmış bu gökleri

ARKADAŞ DÜNYA İÇİN

Arkadaş dünya için boş yere üzülme

Şu hurda dünya için gereksiz yere üzülme 

Var olan zaten geçti,yokta ortada yok

Şen olda var için yok için üzülme

ÖMÜR KERVANI

Bir ömür kervanı tuhaf gelir gider

Kazancın yaşamasını bildiğin günler

Saki bırak şu yarını düşünenleri

Geçti gidiyor gece,geçmeden şarap ver

NİCELER GELDİ

Niceler geldi neler istediler

Sonunda dünyayı bırakıp gittiler

Sen hiç gitmeyecek gibisin değil mi ?

O gidenlerde senin gibiydiler

Bu dünya kimseye kalmaz bilesin

Ergeç kuyusunu kazar herkesin

Tut ki,Nuh kadar yaşadın zor bela

Sonunda yok olacak sen değilmisin ?

BAYRAM

Bayram geldi,işimiz iştir bu aralık

Horoz gibi şarap bollaşır artık

Gelelim eşeklerde boş gezer şimdi

Oruç gemi ağızdan çıkar yazık

AŞK VE KALP

Bir kalp ki onun sevmesi aldatması yok

Tutkunluğu yok,bir güzele yanması yok

Bin kez yazık olsun sevisiz yüreğe

Aşksız geçecek günlerin faydası yok

CAN YOLDAŞI

Can yoldaşı dostlar çekildi gittiler

Ecel çiğnedi hepsini birer birer

Yan yana oturmuştuk hayat sofrasına

Bizden birkaç kadeh önce sızdı gittiler

YÜREK

Bir yürek ki yanmaz yürek denir mi ona

Sevmek haram yüreğinde ateş olmayana

Bir gün sevgisiz geçirdinse yazık

En boş geçen günün o gündür inan bana