Ebru Sanatı

Göztepe yazılarımıza biraz ara verip güzel sanatların bir dalı olan ebru sanatından söz
edelim.
EBRU: Kağıt üzerine özel yöntemlerle yapılan geleneksel bir süsleme sanatıdır.Ebru ciltçilik ve hattatlıkta kullanılan bir sanattır.Ebrusanatının ne zaman ve hangi ülkede ortaya çıktığı bilinmemekle birlikte bu sanatın doğu ülkelerine özgü bir süsleme sanatı olduğu kesindir.Bazı iran kaynaklarında ilk kez Hindistanda ortaya çıktığı yazılır.Hindistandan İrana oradanda Osmanlılara geçmiştir.Gene bazı kaynaklara göre Türkistan dan İranyoluyla Osmanlılara ulaştığı söylenir.Batıda ebru Türk kağıdı diye adlandırılır.Ebru zevkli ve sabır isteyen bir iştir.Önce uygun bir kağıt seçmek gerekir.Çünki her kağıda ebru yapılmaz.Kağıtr boyayı iyice emecek nitelikte ve dayanıklı olmalıdır.Ebru yapmak için genellikle dikdörtgen biçiminde büyükce ve yayvan bir tekne gerekir.Geven denilen otun gövdesinden elde edilen ve beyaz renkli bir tür zamk olan kitre belli bir oranda suyla bir kabın içinde karıştırılır.Kitre yerine Salep,Keten tohumu,Ayva çekirdeği,gazyağı gibi bir
çok değişik madde de kullanılmaktadır.Kitre ile yapılan bu karışım 12 saat kadar bekletilir

ve zaman,zaman karıştırılır.Kitre bu süre sonunda erir,ve karışım boza kıvamını alır.
Daha sonra küçük fincanlarda ebru için boya hazırlanır.Bu amaçla kullanılacak boya
çok ince toz haline getirilir.ve suda eriyip dağılmayan bitkisel ve kimyasal boyalardan
olmamalıdır.Fincanda su ile iyice karıştırılarak sıvılaştırılan boyalara ayrıca iki kahve kaşığı

taze sığır ödü katılır.Bu işlemin amacı iyice ezilmiş boyanın dibe çökmeden yüzeyde
kalmasını sağlamaktır.Bu biçimde hazırlanan değişik renkteki boyalar özel tekneye boşaltılmış boza kıvamındaki sıvının yüzüne serpilir.Yüzeyde birikintiler halinde kalan bu boyalar daha sonra tahta bir çubukla karıştırıldığında yada yayıldığında şaşırtıcı ve ilginç desenler ortaya çıkar.Bu desenlerin üzerine yatırılan özel kağıt 5 - 10 saniye sonra iki ucundan tutularak kaydırmadan ve oynatmadan kitap sayfası açar gibi yana doğru kaydırılır.Kağıt boyalı tarafı

üste gelmek üzere uygun bir yere serilerek kurutulur.Böylece ortaya binlerce ayrıntı ve renk taşıyan desenler çıkar.Ebrunun Battal ebru,Taraklı ebru, Çiçekli ebru gibi bir çok türü vardır.

Ebru ciltcilikte ve Hattatlıkta çok kullanıldı.Bazen elde edilen ilğinç ve güzel desenler bir tablo görünümünde olduğu için bu amaçlada kullanıldığı oldu.Türklerden Hatip Mehmet Efendi

(18. yüzyıl) Şeyh Sadık Efendi ( 19. yüzyıl ) Bekir Efendi ( 20. yüzyıl ) gibi çok usta ebru sanatçıları yetişmiştir.Bu sanatın Necmettin Okyay dan sonra yetişen son ustaları arasında Mustafa Düzgünman ( doğumu 1920) ve Niyazi Sayın (doğumu 1927 ) özellikle anılabilir.
Eski ustalar yalnız Dalgalı Ebru değil,süslü şekiller ve çiçeklerde yaparlardı. Bu şekillerden Ebruların kimin yapısı olduğu anlaşılırdı.Bu yüzden ebru çeşitleri,bir takım adlar alır,Akkase Ebru,Ebruli Akkase,Battal Ebru,Somaki ebru,Hafif Ebru,Necmettin Ebrusu,Taraklı Ebru,Gelgit Ebru,Tarzı Kadim Battal Ebru,Yazılı Ebru,çeşitlemeleri vardır.
CILTTE = Derilerde Ebru süngerle yapılır,Kağıtların ve kenarların ebrulanması,arap zamkıyla hazirlanmış bir banyoda olur.Banyonun üzerine bir fırça yardımıyla içerisine balmumu ve sığır ödü kariştırılmış değişik madde eriyikleri serpilir.Böylece birçokj ebru şekli elde edilir.Bu renkler birbirleriyle karışmaz,ve banyonun üzerinde mermer damarları gibi kalır.ve büsbütün başka görünüşe bürünürler.Banyonun üzerine hafifce ve dikkatlice değdirilen kitabın veya kağıdın kenarı üstteki renklerle boyanmış olur.

Yukarıda ebru türlerinden bahsetmiştik.Bunların yapılış özellikleri ise şöyledir.Battal
Ebru,en basit ve eski ebru çeşididir.Tekneye atılan boyaların olduğu gibi kağıda geçi
rilmesiyle elde edilir.Gelgit ebru telin kitrenin üstündeki boyalara batırılıp sağdan sola
ve yukarıdan aşağıya doğru hareket ettirilmesiyle yapılır.Gelgit Ebrunun tarakla soldan sağa doğru çekilmesiyle Taraklı Ebru,Sağa sola açılmasıyla Şah Ebru,Sarmal biçimler verilmesiyle Bülbülyuvası Ebru elde edilir.Mermer görünümü verilmiş Ebruya Somaki Ebru,Şal Ebru,ve taraklı ebrunun açık renklerle yapılanına Hafif Ebru denir.Hatip Ebrusu kitreli suda hafif bir renk elde ettikten sonra damlatılan boyaların üstüne bir iki renk daha damlatılıp,bunların telle sağa,sola,yukarıdan aşağıya doğru çekilip biçimkk-lendirilmesiyle
elde edilir.Bu biçimlere Çarkıfelek,Yürek,Taraklı Yürek,gibi adlar verilir.Hatip Ebrusunu Ayasofya Camisi hatibi,Mehmet Efendi ( ö -1773 ) bulmuştur.Teknedeki kitreli su bitmesine yakın kirlenir.Boya kumlu bir görünüm alır.Bununla yapılan ebruya Kumlu Ebru denir.

Hafif bir zemin üstünde telle Lale,Menekşe,Karanfil,Sümbül,Gelincik,Gül gibi çiçek desenleri oluşturularak,çiçekli ebru yapılır.İlk kez ünlü hattat Ebru ustası Necmettin Okyay yaptığı için çiççekli ebruya Necmettin Ebrusu da denir.Yapılışı çiçekli ebruya benzeyen ve genellikle küçük lale desenleriiçeren koltuk ebrusu yazı kenarlarını süslemekte kullanılır.Herhangi bir ebrunun zeminine altın serpilmesiyle Zerefşanlı Ebru elde edilir.Fransızlar bu desenlerin Mermere benzeyen Damarlarından ötürü Ebruya Papier Marbre,İngilizlerde Marbled Paper,adını verirler.Araplar ise ebru yerine damarlı kağıt anlamına gelen Varakü l Mücezza sözcüğünü kullanırlar.Bu günde bu kadar hoşçakalın...